W CIENIU BRZÓZ KATYŃSKICH
Zbrodnia katyńska – echo bolesnych wspomnień, które wciąż przeraźliwie brzmi w sercach Polaków. Oto, niemal osiemdziesiąt pięć lat po tych tragicznych wydarzeniach, pamięć o ofiarach wciąż domaga się nie tylko naszego milczenia, ale i pełnego oddania. Wśród tysięcy dusz, które zniknęły w mrocznych lasach Katynia, Miednoje i Charkowa, byli nie tylko oficerowie, ale także lekarze, prawnicy, nauczyciele – elita narodu, której cienie wciąż krążą w naszej historii. Ich dziedzictwo nie przeminęło z czasem; żyje w rodzinnych opowieściach, świadectwach i losach kolejnych pokoleń, jak niewidzialna nić, splatająca przeszłość z teraźniejszością.
WNUCZKA GENERAŁA
Ewa Teresa Bąkowska, z domu Smorawińska (1962-2010) – to nazwisko, które wywołuje wspomnienie. Bibliotekarka, harcerka, strażniczka pamięci, urodzona w Krakowie, zniknęła w Smoleńsku, ale jej duch wciąż „krąży” wśród książek. Wnuczka generała brygady Mieczysława Smorawińskiego, jednej z ofiar katyńskiej zbrodni, nosiła w sobie ciężar przeszłości z godnością, której próżno szukać w hałaśliwych deklaracjach. Była cicha, lecz niezłomna, jak cień, który nie ustępuje przed blaskiem słońca.
W artykule ‘Wnuczka generała’ opublikowanym w „Dzienniku Polskim” 5 października 2007 roku, odsłania się przed nami sylwetka Ewy – niezwykle świadomej swojego dziedzictwa. Dziadek, zamordowany w Katyniu w 1940 roku, był dla niej nie tylko bohaterem, ale i moralnym przewodnikiem. Jej pamięć o nim była jak latarnia w mrokach historii, prowadząca ku zrozumieniu.
STATYSTYKI DOTYCZĄCE OFIAR ZBRODNI KATYŃSKIEJ:
Zbrodnia katyńska, będąca jedną z najciemniejszych kart w historii Polski, dotknęła nie tylko jednostek, ale i całe społeczności. Szacuje się, że w wyniku masowych egzekucji przeprowadzonych przez Sowietów w 1940 roku zginęło około 21 768 Polaków. Wśród nich znajdowało się nie tylko wielu oficerów, ale także przedstawicieli elit intelektualnych, w tym lekarzy, nauczycieli, prawników i duchownych.
- Oficerowie Wojska Polskiego: około 14 700 oficerów i podoficerów Wojska Polskiego zostało zamordowanych. Większość z nich stanowiła elita polskiego wojska, a ich śmierć miała poważne konsekwencje dla struktury sił zbrojnych Polski.
- Wojskowi rezerwiści i cywile: około 6 000 ofiar stanowili wojskowi rezerwiści, a także cywile, w tym osoby związane z administracją, edukacją i kulturą. Ich zniknięcie przyczyniło się do osłabienia społeczności lokalnych i utraty wiedzy oraz umiejętności, które były kluczowe dla rozwoju kraju.
- Miejsca zbrodni: Najbardziej znane miejsca, w których dokonano egzekucji, to Katyń, Miednoje, Charków i Twer. Każde z tych miejsc kryje w sobie niezatarte ślady tragedii, które wciąż domagają się upamiętnienia.
- Rodziny ofiar: szacuje się, że zbrodnia katyńska dotknęła bezpośrednio około 100 000 osób, w tym bliskich ofiar. Wiele rodzin zostało pozbawionych nie tylko swoich bliskich, ale także stabilności ekonomicznej i społecznej.
BIBLIOTEKARKA Z POWOŁANIA
Spotkanie, które odmieniło bieg poszukiwań - wspomnienie
W 2009 roku, w Bibliotece Jagiellońskiej, nasze drogi się skrzyżowały. Szukałam materiałów o Towarzystwie Szkoły Ludowej w Ropczycach, nie wiedząc, że właśnie otwieram drzwi do jednej z najważniejszych współprac w moim życiu. Pani Ewa, wtedy już zastępca dyrektora Biblioteki Polskiej Akademii Nauk, nie tylko znała odpowiedzi, ale potrafiła wskazać właściwy kierunek myślenia. Wspomniałam temat, a ona jak z kapelusza czarodzieja wyciągała tytuły, kolekcje, osobliwe źródła. Nie była bibliotekarką z przymusu – była nią z pasji do prawdy, historii i ludzi. Z niezwykłą życzliwością prowadziła badaczy przez mroczne zakamarki archiwów, gdzie każdy dokument miał swoją historię, często zapomnianą.
W CIENIU KATYŃSKICH BRZÓZ
Śmierć symboliczna
Ewa Bąkowska zginęła 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie smoleńskiej, tragicznie kończąc swoją misję. Leciała samolotem Tu-154M jako członkini delegacji państwowej, w której skład wchodzili przedstawiciele najwyższych władz Polski, w tym prezydent Lech Kaczyński. Celem podróży było uczczenie 70. rocznicy zbrodni katyńskiej, symbolicznej chwili, w której oddawano hołd pamięci tych, którzy stracili życie w mrocznych czasach II wojny światowej. Ta śmierć, niczym cios w serce, miała wymiar symboliczny. Pani Ewa, jako wnuczka zamordowanego oficera, podążała do miejsca, gdzie historia zderzała się z osobistym losem. Jej nazwisko zapisało się w księdze pamięci, obok ofiar sprzed siedmiu dekad, przypominając nam, że historia zatacza krąg.
STRAŻNICZKA PAMIĘCI
Światło wśród kart książek
Odeszła, ale zostawiła po sobie więcej niż tylko wspomnienie. Zostawiła przykład, jak być bibliotekarzem z misją – nie urzędnikiem, lecz przewodnikiem. Jej ślady w marginesach książek i sercach czytelników to skarby, które będą trwały. Dzięki niej moja praca nad historią Towarzystwa Szkoły Ludowej w Ropczycach zyskała głębię, której bez niej bym nie osiągnęła. Wierzę, że tacy ludzie jak Ewa to latarnicy w ciemności, którzy rozświetlają nasze drogi, przypominając, że prawdziwa wiedza to nie tylko zbiór faktów, ale łańcuch pamięci. Dzięki niej ten łańcuch nie pękł – został spleciony na nowo, mocniejszy, bo świadomy!
Opracowała Grażyna Woźny, Ropczyce 10.04. 2025r.
na podstawie:
Cienciala, Anna M. ,Katyń: The Soviet Massacre of 1940 , „The Polish Review”, 2000, vol. 45, no. 4
Zych, Michał, Katyń 1940: Zbrodnia i Pamięć, Warszawa, Instytut Pamięci Narodowej, 2010.
Kaczmarek, Aleksander, Zbrodnia Katyńska i jej konsekwencje, „Rocznik Historii Najnowszej” 2001, z. 5.
Wawer, Jerzy, Katyń: Zbrodnia, która wstrząsnęła światem, „Zeszyty Historyczne” 2010, nr 150.
Karp, Krzysztof, Katyń: Historia, Pamięć, Przyszłość, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.
