ZIARNO NARODOWEJ TOŻSAMOŚCI

CHRZEST POLSKI 966 ROKU

W celu upamiętnienia chrztu Polski, datowanego na 14 kwietnia 966 r., zważywszy na doniosłość decyzji Mieszka I, uznawanej za początek Państwa Polskiego, ustanawia się dzień 14 kwietnia Świętem Chrztu Polski – głosi ustawa przyjęta przez Sejm 22 lutego 2019 r.

Dziś Narodowe Święto Chrztu Polski upamiętnia wydarzenie sprzed 1059 lat i jest okazją do refleksji nad odpowiedzialnością za przyszłość polskiego narodu, a także jest dobra okazją do prezentacji księgozbioru tematycznego naszej instytucji.

 Zobacz 

Chrzest księcia Mieszka I to moment, który nie tylko zdefiniował kształt polityczny ówczesnej Polski, ale także zainicjował proces kształtowania się narodowej tożsamości. W obliczu wielowiekowych tradycji pogańskich, decyzja o przyjęciu chrztu była nie tylko aktem religijnym, ale i politycznym, mającym na celu umocnienie władzy oraz integrację z chrześcijańską Europą. Mieszko I, przyjmując chrzest, wkroczył w nowy, nieznany dotąd świat, w którym Polska zyskała nie tylko duchowe przewodnictwo, lecz również nowe możliwości rozwoju.

Wielka Sobota, 14 kwietnia 966 roku, stała się symboliczną datą, która na zawsze wpisała się w historię Narodu Polskiego. Był to dzień, w którym Mieszko I, za pośrednictwem Czech, przyjął sakrament chrztu z rąk biskupa Jordana. To wydarzenie, naznaczone głębokim znaczeniem, wprowadziło Polskę w krąg państw chrześcijańskich, otwierając drzwi do nowych idei, wartości i sposobów życia. Kultura, sztuka oraz nauka zaczęły rozwijać się w Polsce, a mieszkańcy zyskali dostęp do cywilizacji łacińskiej i osiągnięć Europy Zachodniej, co w dłuższej perspektywie przyczyniło się do zbudowania silnej, zintegrowanej wspólnoty.

Chrzest Polski, jako akt przyjęcia nowej wiary, wciągnął Polaków w nurt historii, w którym religia stała się nieodłącznym elementem tożsamości narodowej. Przez wieki, chrześcijaństwo kształtowało nie tylko duchowość, ale również tradycje, obyczaje i wartości moralne Polaków. To ono inspirowało artystów, poetów i myślicieli, stając się źródłem niezwykłej siły i jedności. Warto zauważyć, że chrzest Mieszka I nie był tylko jednostkowym wydarzeniem, ale zapoczątkował proces, który zaowocował duchowym i kulturowym bogactwem narodu.

W 2016 roku, w ramach obchodów 1050-lecia chrztu Polski, Sejm przyjął specjalną uchwałę, a Zgromadzenie Narodowe zebrało się w Poznaniu, aby uświetnić to doniosłe wydarzenie. Te uroczystości nie tylko przypominały o znaczeniu chrztu, ale także stanowiły okazję do refleksji nad tym, jak mocno historia wpływa na nasze współczesne życie. Każde pokolenie Polaków ma swoją odpowiedzialność za przyszłość narodu, a pamięć o chrzcie przypomina o korzeniach, które nas łączą.

WPŁYW CHRZEŚCIJAŃSTWA NA KULTURĘ I SZTUKĘ W POLSCE

Chrześcijaństwo odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu polskiej kultury, a jego wpływ widoczny jest w wielu obszarach życia społecznego, artystycznego i duchowego. Oto najważniejsze elementy chrześcijaństwa w polskiej kulturze:

ARCHITEKTURA SAKRALNA

Kościoły, katedry i klasztory są nie tylko miejscami kultu, ale również ważnymi symbolami narodowej tożsamości. Budowle takie jak Katedra Wawelska, Kościół Mariacki w Krakowie czy liczne klasztory cystersów i benedyktynów stanowią świadectwo rozwoju architektury i sztuki. Ich obecność w krajobrazie Polski podkreśla znaczenie religii w życiu społecznym.

Architektonicznie, kościoły budowano na planie krzyża, co miało symboliczne i praktyczne znaczenie. Plan krzyża, znany jako "krzyż łaciński", składa się z długiej nawy głównej oraz poprzecznych naw bocznych, które tworzą ramiona krzyża. Taki układ nie tylko ułatwiał organizację przestrzeni liturgicznej, ale także podkreślał centralne miejsce ołtarza, który jest sercem każdego kościoła. Dziś taki układ architektoniczny zachowuje jeden z nowopowstających kościołów we Wrocławiu. Oto kilka fotografii z budowy Kościoła PW. Świętej Rodziny – zobacz galerię:

Zobacz: 

Elementy architektoniczne

W projektach kościołów często stosowano elementy gotyckie, takie jak strzeliste wieże, ostrołukowe okna oraz sklepy krzyżowo-żebrowe, które nadawały budowlom lekkości i elegancji zachowując tzw. „złote proporcje”. W przypadku Katedry Wawelskiej, architektura łączy różne style, od romańskiego po gotycki, co świadczy o długim procesie budowy i adaptacji przestrzeni sakralnej do zmieniających się potrzeb religijnych i estetycznych. Wnętrza kościołów były bogato zdobione freskami, malowidłami oraz rzeźbami, które opowiadały historie biblijne i żywoty świętych. Takie dekoracje, często wykonywane przez najwybitniejszych artystów, miały na celu nie tylko upiększenie przestrzeni, ale także edukację wiernych poprzez obrazy, które ilustrowały nauki Kościoła. W tym kontekście warto wspomnieć o Biblii Pauperum, czyli "Biblii ubogich". Był to zbiór ilustracji i obrazów, które przedstawiały kluczowe wydarzenia biblijne, a ich celem było przekazywanie wiedzy religijnej osobom, które nie potrafiły czytać. Obrazy te były umieszczane w kościołach i służyły jako wizualna pomoc dla wiernych, umożliwiając im lepsze zrozumienie nauk chrześcijańskich. Zob. 

Symbolika i znaczenie

Plan krzyża nie był tylko kwestią estetyki; ma bowiem głębokie znaczenie symboliczne. Krzyż jako znak chrześcijaństwa odgrywa kluczową rolę w liturgii, a jego obecność w architekturze podkreślała centralne miejsce w wierze katolickiej. Takie rozmieszczenie przestrzeni sprzyja również wspólnej modlitwie i celebracji Mszy świętej.

Kościoły, będące przykładem doskonałości architektonicznej, stanowią nie tylko miejsca kultu, ale również źródła inspiracji dla artystów oraz świadectwa historii i kultury Polski, które pozostają aktualne w współczesnym społeczeństwie.

SZTUKA I RZEMIOSŁO

Katolicyzm wpłynął na rozwój malarstwa, rzeźby oraz rzemiosła artystycznego. Tematy biblijne, postacie świętych oraz sceny z życia Jezusa były często przedstawiane w dziełach sztuki. Rzeźby i obrazy zdobiły kościoły i klasztory, a także domy prywatne, tworząc bogaty dorobek artystyczny. Przykładami takich dzieł są:

Ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim – ten monumentalny ołtarz jest jednym z najważniejszych dzieł sztuki sakralnej w Polsce. Został wykonany w latach 1477-1489 przez wybitnego artystę Wita Stwosza, który jest uważany za jednego z najważniejszych rzeźbiarzy późnego gotyku. Ołtarz składa się z ponad 200 postaci, które przedstawiają liczne sceny biblijne, w tym Pasję, co czyni go nie tylko dziełem artystycznym, ale także ważnym elementem kultu religijnego.

Szczegóły ołtarza:

• S t r u k t u r a - ołtarz ma formę tryptyku, z centralną częścią, która otwiera się na szczegółowe przedstawienia. Główna scena przedstawia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, wokół której zgromadzeni są apostołowie oraz aniołowie. Po bokach znajdują się sceny z życia Maryi i Jezusa, w tym Zwiastowanie oraz Chrystus w Ogrodzie Oliwnym.

• S t y l i technika - ołtarz jest wykonany z drewna lipowego, pokrytego polichromią, co podkreśla detale rzeźb i nadaje im żywy charakter. Wita Stwosz zastosował technikę głębokiego reliefu, co sprawia, że postacie wydają się niemal trójwymiarowe. Jego umiejętności w przedstawianiu emocji i ruchu dodają dynamizmu całej kompozycji.

• S y m b o l i k a - ołtarz jest pełen symboliki religijnej, która odzwierciedla teologię katolicką oraz przekonania wiernych Kościoła katolickiego. Sceny przedstawiające wydarzenia z życia Maryi i Jezusa mają na celu nie tylko uwielbienie, ale także edukację wiernych w kwestiach wiary i moralności.

• Z n a c z e n i e kulturowe - ołtarz Wita Stwosza stał się nie tylko ważnym elementem liturgii, ale również symbolem Krakowa i polskiej kultury. Jego obecność w Kościele Mariackim przyciąga rzesze turystów i pielgrzymów, a także jest źródłem inspiracji dla wielu artystów. Ołtarz przeszedł liczne konserwacje, aby zachować jego wyjątkowe walory artystyczne. Ostatnia, przeprowadzona w XXI wieku, miała na celu przywrócenie stanu jego pierwotnej świetności, co pozwoli na zachowanie kolejnym pokoleniom. Warto zaznaczyć, że ołtarz Wita Stwosza, będący dziełem sztuki sakralnej o nieprzecenionej wartości, pozostaje nie tylko świadectwem umiejętności artysty, ale także głębokiego związku między sztuką a duchowością w historii Polski.

„Zwiastowanie" autorstwa Jana Matejki – obraz namalowany w stylu neorenesansowym, przedstawia moment Zwiastowania Maryi. Jan Matejko, znany z historycznych dzieł, w tym obrazie łączy elementy religijne z bogatą symboliką, ukazując wpływ chrześcijaństwa na polską sztukę.

Rzeźby w Katedrze na Wawelu  – wspaniałe dzieła, takie jak nagrobki królewskie, w tym nagrobek Kazimierza Wielkiego, przedstawiają nie tylko postacie historyczne, ale także biblijne motywy, które podkreślają znaczenie religii w historii Polski.

"Święta Rodzina" autorstwa Tycjana – chociaż nie jest to polski artysta, jego prace miały ogromny wpływ na polskich malarzy. Wiele polskich obrazów inspirowanych jest jego kompozycjami, co pokazuje, jak szeroko chrześcijaństwo wpłynęło na malarstwo w Polsce.

***

Rzeźby i obrazy zdobiły kościoły i klasztory, a także domy prywatne, tworząc bogaty dorobek artystyczny, który nie tylko odzwierciedla wiarę, ale także ukazuje rozwój umiejętności artystycznych oraz estetycznych Polaków na przestrzeni wieków ponad 1000 lat.

MUZYKA SAKRALNA

Muzyka zajmuje ważne miejsce w polskiej tradycji chrześcijańskiej. Chorał gregoriański, hymny i pieśni religijne stały się integralną częścią liturgii w trycie trydenckim. W okresie renesansu i baroku rozwijały się polskie msze, oratoria i kantaty, które łączyły elementy kultury ludowej z religijnym przesłaniem. Posłuchaj:

LITERATURA

Chrześcijaństwo wpłynęło na polską literaturę, inspirując pisarzy do podejmowania tematów religijnych, moralnych i filozoficznych. Twórcy tacy jak Jan Kochanowski, Mikołaj Rej czy Adam Mickiewicz nawiązywali do wartości duchowych oraz refleksji nad losem narodu, często wplatając w swoje dzieła chrześcijańskie motywy.

Zob. https://culture.pl/pl/tworca/jan-kochanowski

https://poezja.org/wz/Mikolaj_Rej/

https://www.youtube.com/watch?v=iXvZ8rmikgg&list=PLJ5ObhYSgOHN-N9wB6uKLrNeL2Fooy0Cf&index=7

https://www.youtube.com/watch?v=Rh3lG290rXc

Tradycje i obrzędy

Chrześcijaństwo wpłynęło na polskie tradycje i obrzędy Mszy Wszechczasów, które są integralną częścią życia społecznego. Święta takie jak Boże Narodzenie, Wielkanoc czy Wszystkich Świętych są obchodzone z wielką pompą i mają głębokie znaczenie religijne. Obrzędy te łączą rodzinę i społeczność, a także kształtują narodową kulturę.

Zobacz film Katolicy. Bajka (1973) Lektor : 

Edukacja i wychowanie moralne

Kościół odegrał istotną rolę w edukacji i wychowaniu moralnym Polaków. Szkoły prowadzone przez duchowieństwo były miejscem nauki i kształtowania wartości etycznych. Edukacja w duchu chrześcijańskim wpływała na rozwój intelektualny i moralny kolejnych pokoleń.

***

Duchowość chrześcijańska jako fundament polskiej tożsamości

Duchowość chrześcijańska stała się fundamentem polskiej tożsamości, kształtując światopogląd i wartości społeczne. Wiarę w Trójcę Świętą, poszanowanie dla Tradycji oraz otwartość na drugiego człowieka można odnaleźć w polskim społeczeństwie, co jest widoczne w codziennym życiu. Chrześcijaństwo w Polsce to nie tylko religia, ale także integralna część kultury, która wpłynęła na niemal każdy aspekt życia społecznego. Architektura, sztuka, muzyka, literatura, tradycje i duchowość to elementy, które współtworzą bogate dziedzictwo kulturowe narodu, stanowiąc fundament polskiej tożsamości.

W tym kontekście nie sposób pominąć postaci o. Jacka Woronieckiego (1878-1949), dominikanina, który wniósł znaczący wkład w rozwój katolickiej nauki społecznej i filozofii. Jako wykładowca i rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, o. Woroniecki łączył tomistyczną filozofię z wyzwaniami nowoczesnego społeczeństwa, tworząc spójny system etyczny oparty na cnotach. W swoim monumentalnym dziele "Katolicka etyka wychowawcza" podkreślał znaczenie formacji charakteru i kształtowania cnót moralnych jako drogi do odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Jego koncepcja etyki społecznej, akcentująca godność osoby ludzkiej oraz dobro wspólne, wyprzedziła wiele późniejszych nauczań Kościoła. O. Jacek Woroniecki, poprzez syntezę tradycji tomistycznej z nowoczesnymi wyzwaniami, wzbogacił polską myśl katolicką, ukazując jak chrześcijańskie wartości mogą służyć budowaniu sprawiedliwego i solidarnego społeczeństwa.

Warto zaznaczyć, że na temat Chrztu Polski Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Ropczycach posiada wiele cennych książek. Zbiory te stanowią bogate źródło wiedzy dla wszystkich zainteresowanych historią chrześcijaństwa w Polsce, jego wpływem na rozwój państwowości polskiej oraz rolą w kształtowaniu narodowej tożsamości.

Zapraszamy do naszej kolekcji tematycznej 14 kwietnia Święto Chrztu Polski

Opracowała Grażyna Woźny, kwiecień 2025 r.

12 kwietnia w Filii Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej w Ropczycach-Witkowicach odbyły się warsztaty plastyczne dla dzieci pt. „Wkrótce Wielkanoc!” Podczas zajęć dzieci wysłuchały kilka wierszyków z książki „Polskie święta i zwyczaje: wiersze o świętach” Agaty Karpińskiej, które wprowadziły w atmosferę Świąt Wielkanocnych. Przy użyciu bibuły zostały wykonane prace plastyczne przedstawiające kolorowe pisanki, z których wykluwa się kurczaczek. Wszystkie prace wyglądały fenomenalnie! Zwieńczeniem zajęć były wyścigi z przenoszeniem jajka na łyżce.

Serdecznie dziękujemy za spotkanie.

W CIENIU BRZÓZ KATYŃSKICH

Zbrodnia katyńska – echo bolesnych wspomnień, które wciąż przeraźliwie brzmi w sercach Polaków. Oto, niemal osiemdziesiąt pięć lat po tych tragicznych wydarzeniach, pamięć o ofiarach wciąż domaga się nie tylko naszego milczenia, ale i pełnego oddania. Wśród tysięcy dusz, które zniknęły w mrocznych lasach Katynia, Miednoje i Charkowa, byli nie tylko oficerowie, ale także lekarze, prawnicy, nauczyciele – elita narodu, której cienie wciąż krążą w naszej historii. Ich dziedzictwo nie przeminęło z czasem; żyje w rodzinnych opowieściach, świadectwach i losach kolejnych pokoleń, jak niewidzialna nić, splatająca przeszłość z teraźniejszością.

 WNUCZKA GENERAŁA  

Ewa Teresa Bąkowska, z domu Smorawińska (1962-2010) – to nazwisko, które wywołuje wspomnienie. Bibliotekarka, harcerka, strażniczka pamięci, urodzona w Krakowie, zniknęła w Smoleńsku, ale jej duch wciąż „krąży” wśród książek. Wnuczka generała brygady Mieczysława Smorawińskiego, jednej z ofiar katyńskiej zbrodni, nosiła w sobie ciężar przeszłości z godnością, której próżno szukać w hałaśliwych deklaracjach. Była cicha, lecz niezłomna, jak cień, który nie ustępuje przed blaskiem słońca.

W artykule ‘Wnuczka generała’ opublikowanym w „Dzienniku Polskim” 5 października 2007 roku, odsłania się przed nami sylwetka Ewy – niezwykle świadomej swojego dziedzictwa. Dziadek, zamordowany w Katyniu w 1940 roku, był dla niej nie tylko bohaterem, ale i moralnym przewodnikiem. Jej pamięć o nim była jak latarnia w mrokach historii, prowadząca ku zrozumieniu.

 STATYSTYKI DOTYCZĄCE OFIAR ZBRODNI KATYŃSKIEJ:

Zbrodnia katyńska, będąca jedną z najciemniejszych kart w historii Polski, dotknęła nie tylko jednostek, ale i całe społeczności. Szacuje się, że w wyniku masowych egzekucji przeprowadzonych przez Sowietów w 1940 roku zginęło około 21 768 Polaków. Wśród nich znajdowało się nie tylko wielu oficerów, ale także przedstawicieli elit intelektualnych, w tym lekarzy, nauczycieli, prawników i duchownych.

• Oficerowie Wojska Polskiego: około 14 700 oficerów i podoficerów Wojska Polskiego zostało zamordowanych. Większość z nich stanowiła elita polskiego wojska, a ich śmierć miała poważne konsekwencje dla struktury sił zbrojnych Polski.

• Wojskowi rezerwiści i cywile: około 6 000 ofiar stanowili wojskowi rezerwiści, a także cywile, w tym osoby związane z administracją, edukacją i kulturą. Ich zniknięcie przyczyniło się do osłabienia społeczności lokalnych i utraty wiedzy oraz umiejętności, które były kluczowe dla rozwoju kraju.

• Miejsca zbrodni: Najbardziej znane miejsca, w których dokonano egzekucji, to Katyń, Miednoje, Charków i Twer. Każde z tych miejsc kryje w sobie niezatarte ślady tragedii, które wciąż domagają się upamiętnienia.

• Rodziny ofiar: szacuje się, że zbrodnia katyńska dotknęła bezpośrednio około 100 000 osób, w tym bliskich ofiar. Wiele rodzin zostało pozbawionych nie tylko swoich bliskich, ale także stabilności ekonomicznej i społecznej.

 BIBLIOTEKARKA Z POWOŁANIA  

 Spotkanie, które odmieniło bieg poszukiwań  - wspomnienie

W 2009 roku, w Bibliotece Jagiellońskiej, nasze drogi się skrzyżowały. Szukałam materiałów o Towarzystwie Szkoły Ludowej w Ropczycach, nie wiedząc, że właśnie otwieram drzwi do jednej z najważniejszych współprac w moim życiu. Pani Ewa, wtedy już zastępca dyrektora Biblioteki Polskiej Akademii Nauk, nie tylko znała odpowiedzi, ale potrafiła wskazać właściwy kierunek myślenia. Wspomniałam temat, a ona jak z kapelusza czarodzieja wyciągała tytuły, kolekcje, osobliwe źródła. Nie była bibliotekarką z przymusu – była nią z pasji do prawdy, historii i ludzi. Z niezwykłą życzliwością prowadziła badaczy przez mroczne zakamarki archiwów, gdzie każdy dokument miał swoją historię, często zapomnianą.

 W CIENIU KATYŃSKICH BRZÓZ  

 Śmierć symboliczna

Ewa Bąkowska zginęła 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie smoleńskiej, tragicznie kończąc swoją misję. Leciała samolotem Tu-154M jako członkini delegacji państwowej, w której skład wchodzili przedstawiciele najwyższych władz Polski, w tym prezydent Lech Kaczyński. Celem podróży było uczczenie 70. rocznicy zbrodni katyńskiej, symbolicznej chwili, w której oddawano hołd pamięci tych, którzy stracili życie w mrocznych czasach II wojny światowej. Ta śmierć, niczym cios w serce, miała wymiar symboliczny. Pani Ewa, jako wnuczka zamordowanego oficera, podążała do miejsca, gdzie historia zderzała się z osobistym losem. Jej nazwisko zapisało się w księdze pamięci, obok ofiar sprzed siedmiu dekad, przypominając nam, że historia zatacza krąg.

 STRAŻNICZKA PAMIĘCI  

 Światło wśród kart książek

Odeszła, ale zostawiła po sobie więcej niż tylko wspomnienie. Zostawiła przykład, jak być bibliotekarzem z misją – nie urzędnikiem, lecz przewodnikiem. Jej ślady w marginesach książek i sercach czytelników to skarby, które będą trwały. Dzięki niej moja praca nad historią Towarzystwa Szkoły Ludowej w Ropczycach zyskała głębię, której bez niej bym nie osiągnęła. Wierzę, że tacy ludzie jak Ewa to latarnicy w ciemności, którzy rozświetlają nasze drogi, przypominając, że prawdziwa wiedza to nie tylko zbiór faktów, ale łańcuch pamięci. Dzięki niej ten łańcuch nie pękł – został spleciony na nowo, mocniejszy, bo świadomy!

                                                  Opracowała Grażyna Woźny, Ropczyce 10.04. 2025r.

na podstawie:

Cienciala, Anna M. ,Katyń: The Soviet Massacre of 1940 , „The Polish Review”, 2000, vol. 45, no. 4

Zych, Michał, Katyń 1940: Zbrodnia i Pamięć, Warszawa, Instytut Pamięci Narodowej, 2010.

Kaczmarek, Aleksander, Zbrodnia Katyńska i jej konsekwencje, „Rocznik Historii Najnowszej”  2001, z. 5.

Wawer, Jerzy, Katyń: Zbrodnia, która wstrząsnęła światem, „Zeszyty Historyczne” 2010, nr 150.

Karp, Krzysztof, Katyń: Historia, Pamięć, Przyszłość, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.